Alevi inancına göre; her canlı doğuştan olgunlaşmamış ham bir kişiliğe sahiptir.
İnsan ise kendi iradesinin dışında herhangi bir toplumda doğar ve o toplumun kültürel, ulusal, ananevi, özelliklerini devralırlar. O toplumun gelenek ve göreneklerine göre şekillenirler. İnsan evladı gelişimi, yaşam biçimi, fiziksel açıdan olgunluğa erişebilmesi için çeşitli evrelerden geçer.
Bebeklik, çocukluk, ergenlik, gençlik gibi evreleri aştıktan sonra yeni bir dönem başlar: Olgunlaşma. Tabii ki burada toplumsal olgular önemli bir rol oynar. Alevi inancına göre insan evladının olgunlaşabilmesi için aşamalı olarak “4 Kapı”da uygulama olarak belli aşamalardan geçtikten sonra olgunlaşır, İnsanı Kâmil olur. 4 Kapı öğretisi ve 40 makam öğretisiyle eğitilen toplum gereken koşullarda olgunlaşır. Kâmil insanlar topluluğunu oluştururlar.
Kâmil insanlar topluluğuna ulaştırmak, 4 Kapı 40 makam şeklinde insanı “İnsanı Kâmil” (olgun insan) olmaya götüren ilkeler aşamalıdır. Bir insan bu kapıyla, makamlardan geçerek benliğini yıkar, arı, duru olur.
Alevi erkânında her kapının simgesel bir anlamı vardır. Hava, Su, Toprak, Ateş bu kapıların simgeleridirler. Her kapı simgesel elementle tanımlanır.
Alevi öğretisinde bir talibin eğitim gördüğü, el aldığı, icazet aldığı kademelere “Kapı” denir. Aşamalara ise “Makam” denir. Alevi inancında 4 Kapı, her kapının 10 Makamı vardır. Alevi inancında yerin altını, üstünü, evreni çevreleyen ve Toprak, Su, Hava ve Ateştir. 4 Kapı’nın bir evrensel simgesel ismi vardır.
Dört kapı şunlardır:
1.Hukuk Kapısı.
2. Yol Kapısı.
3. Marifet Kapısı.
4. Hakikat Kapısı.
1. Hukuk Kapısı.
Hukuk kapısının evrensel simgesi Hava’dır.
Alevi inancına göre Hukuk kapısı Talipler, öğrenciler Alevi inancıyla Hukuk Kapısında yüzleşirler, Hakk’a inanırlar.
Hukuk Kapısında taliplere öğretilen 10 Makam öğretisi:
Hakk’a inanmak
Pirlere inanmak,
İlim yolundan gitmek,
Çevreye uyum sağlamak,
Çevreye ve doğaya zarar vermemek,
Hak yememek,
Adil ve şefkatli davranmak,
Toplumsal değerlere sahip çıkmak
Toplumsal değerlerle bağdaşmayan işlerden uzak durmak,
Temiz olmak
Ailesine faydalı olmak öğretilir.
2: Yol Kapısı.
Yol Kapısının evrensel simgesi Ateş’tir.
Alevi inancında Yol Kapısı ikrar kapısıdır. Bir talip bir can bu kapıda mürşide ikrar vermiş talip olmuştur. İkrar töreni – erkânı bu kapıda yapılır. Bu kapıda Meydan’a (cem evine) girmiştir. Meydan’a her can kendi arzusuyla gelir. Ama yalnız değildir. Yanında “Yol” arkadaşı, yani “Musahibi” vardır.
Yol Kapısında taliplere öğretilen 10 Makam öğretisi
Mürşidin öğütlerine uymak,
Arınmak,
Cem’e girmek,
Yol Arkadaşı (Musahib)lik
Hizmeti görev olarak kabul etmek,
Özüne sadık kalmak (özünü fakir görmek),
İyilik için çaba harcamak,
Haksızlık yapmamak
Ümitsizliğe kapılmamak,
Bilgiçlik tasarlamamak.
Yol Kapısının evrensel simgesi Ateş’tir. Ateş insan evladının yaşamında önemli bir yere sahiptir. Meydan (Cem) ateşten gömlektir. Bir talip “Yol“a meydana gelince ateşten gömlek giymiş, ateşten sınanmıştır artık.
Alevi yaşamında her daim yeninin kültürü ateş olmuştur. Ateş kötülüğü, cahilliği, kini, kasaveti yakmıştır.
3: Marifet Kapısı.
Marifet kapısının evrensel simgesi Su’ dur.
Alevi inancında marifet kapısı kendini bilme, kendini tanımadır. Semavi dinlerde kendini bilen Hakk’ı da bilir, kendini bilmeyen Hakk’ı bilmez. Bir talip kendini bilirse evrenin sırlarını da bilir. Marifet kapısının evrensel simgesi Su’ dur.
Su arıdır, durudur. İlham verir. Çünkü bilir ki yaşam su ile başlar. Alevilikte gönül verme, kabul etme evrensel olarak suyun uzantısıdır.
Marifet kapısında taliplere öğretilen 10 makam öğretisi
Kendini bilme,
Su gibi duru olmak,
İlim irfan sahibi olmak,
Güzel ahlaklı olmak,
Sabırlı olmak,
Hoşgörülü olmak,
Bencil olmamak,
Kin ve garezden uzak durmak,
Özüne sadık olmak,
Cömert ve yiğit olmak.
4. Hakikat Kapısı
Hakikat kapısının evrensel simgesi Toprak’tır.
Alevi inancında bir talibin ulaştığı en üstün aşama Hakikat kapısıdır. Hakk bu kapıda kendini bu aşamaya ulaşmış olanla birleştirmiştir.
Bu kapıda “Gerçeği gerçekle izlemek” vardır. Hakikat kapısına ulaşmış Hakk yolunda buluşmuş olan talibin “Gerçeği gerçekle gördüğü” kişi kendisinden başkası değildir. Hakk kendi suretindedir.
Hakikat kapısında taliplere öğretilen 10 makam öğretisi
Hakk’ın varlığına ulaşmak,
Hakk’ın sırını öğrenmek,
Gerçeği bilmek gerçeği gizlememek,
Birlik ve beraberliğe yönelmek,
İnsanı sevmek,
bir görmek İyilik yapmak,
Mütevazı olmak,
Kimseyi hor görmemek,
Kimsenin ayıbını görmemek,
Eğitici ve öğretici olmak
Alevi inancına göre Toprak, aynı zamanda yeraltındaki iyiliklerin, güzelliklerin, kötülüklerin temsilcisi, bereketin bolluğun, tarlaların, ürünlerin, doğumun, ölümün, aşkın kontrolü onun simgesidir.
Pirlerimiz “Hızır, cenneti toprağın altına değil, üzerine kurmuştur” demişler.
Hakikat kapısının sevgisi insan sevgisidir. Aleviler Hakikat kapısının simgesi olan toprağı, bir bilge olarak görmüş, onu yer gökle birleştirmiş, “yer ana gök gerçeğin babasıdır” demiş bu yüzden insan sevgisini gökyüzünün direği olarak kabul etmiştir.
