KİM KİME EKMEK VERİYOR?
"Adam sana ekmek veriyor.”
Bu söz, son zamanlarda Türkiye’de çok sıkça duyduğumuz bir sözdür. Bu söz, Türkiye’de özellikle taşra da çalışmasına rağmen, aldığı ücret ve sosyal hakları yetersiz kaldığı için kendisi ile ailesinin geçimini sağlayamayan çalışanın, iş arkadaşlarıyla bir araya geldiklerinde ve anayasa ile yasaların kendilerine tanıdığı örgütlenme özgürlüğünü kullandıklarında, en yakınlarından başlayarak çevrelerinden duydukları bir sözdür. Kısacası bu söz, çalışanlar üzerinde oluşturduğu psikolojik baskı ile onları mücadeleden uzaklaştırma işlevi gören bir sözdür.
Nasıl mı baskı oluşturuyor? Kısaca açıklayayım.
Türkiye’de yeni liberalizmin uygulamaya konduğu 1980’li yıllardan bu yana, sermayeyi kutsayan bir mantık hakim hâle getirildi. Bu mantıkla serbest piyasa ve rekabet edebilirliğin zorunluluğu topluma kanıksatıldı. Bu kanıksama ile üretim araçlarını ellerinde tutan sermaye sahipleri, insanlara ekmek veren hayırseverler olarak görüldüler. Bir başka deyişle, ülke de işverenler velinimet, onların servetlerine servet katmak için işlettikleri işletmeler ise ekmek kapısı oldu. Kısacası bu mantığa göre; elinde sermaye bulunan ve bu sermayeyi yatırıma dönüştürerek kazanım elde eden işverenler, yaşamını idame ettirmek için elinde bulunan tek meta emeğini satarak, alacağı ücretle kendisinin ve ailesinin geçimini sağlamaya çalışan emekçinin emeğiyle yarattığı artı değere el koyan ve servetine servet katan değil, çalışana ekmek veren velinimet oldu,
Kuşkusuz sermayenin bu şekilde kutsanması ve koruma altına alınması, anayasa ve kanunlar da bulunan hak arama özgürlüklerinin kullanılmasını imkânsız hale getiriyor. Zira bu mantıkla örgütlenmek, hak aramak ve insanca yaşam talep etmek, çalışanın ekmek yediği yere veya kendisine ekmek veren işverene ihanet etmesi olarak kabul ediliyor. Önceleri sadece çalışanlar arasında yaygınlaşan bu kabullenme zamanla toplumun geneline sirayet etti ve genel kabule dönüştü. Kuşku yok ki, bu genel kabul, feodal yapıyı tam olarak aşamamış insanların ailenin, yakın ve uzak çevrenin yönlendirmesi ile hayatlarına yön verdikleri Anadolu'da çalışanları baskı altında tutmak için yaygın bir şekilde kullanılıyor.
Özellikle muhafazakâr Anadolu sermayesi, kendisi için pazar olarak gördüğü çevreyi sahipleniyor ve yerel ölçekte sahip olduğu feodal ilişkileri alabildiğine kullanıyor. Sermaye bu sayede akrabalık, komşuluk, kentlilik, etnik köken, din, mezhep ve siyasi düşünceyi kullanarak çalışanlar üzerinde toplumsal baskı oluşturuyor. Bu, küçük taşra kentlerinde, ailenin ve yakın çevrenin dışına hatta yaşadığı kentin dışına çıkmamış, kendi ayakları üzerinde durabilme yeteneği kazanamamış, yeterli bilgi ve birikime sahip olmayan çalışanlar açısından ciddi bir psikolojik baskıdır. Zira feodal yapılanmanın kırılamadığı ya da kırılmasının istenmediği yerellerde, proleterleşmemiş çalışanların kentlerinde işyeri açarak insanlara sözde ekmek veren akraba, komşu ve hemşeri işverenden hak talep etmesi, anayasa ve yaslardaki hakkını kullanarak örgütlenmesi, gerekirse işi durdurması hoş görülmez ve bağışlanmaz.
Elbette bu durum sadece Anadolu’ya serpilmiş küçük ve orta ölçekli (KOBİ) yerel sermayenin başvurduğu yöntem değil. Özellikle büyük sanayi merkezlerinde faaliyet yürüten, daha çağdaş görünümlü sermaye de yüksek işsizliği kullanarak bu politikayı başka araçlarla uyguluyor. Ne yazık ki, dışarıda aynı işi daha düşük ücret karşılığı yapacak yüzbinler hatta milyonların olması, çalışanların hak arama özgürlüklerini kullanmalarına karşı burjuvazinin elinde silaha dönüşmektedir. Kısacası milyonlarca işsizin daha düşük ücretle çalışamaya hazır beklediği yerde, hak aramak çok da kolay değildir. Bir başka deyişle, en ilkelinden en modernine burjuvazi, anayasa ile kanunların tanıdığı örgütlenme ve toplu pazarlık hakkını kullanarak örgütlenen ve insanca yaşayacak ücret ile sosyal haklar talep eden çalışanlar üzerinde baskı oluşturacak genel ve yerel her türlü aracı kullanır. Böylece hak arayan çalışanlar, yakın çevrelerinde hatta aile içinde ekmek kapılarına ihanet etmekle suçlanır ve ayıplanırlar. Sadece ayıplanmakla kalmazlar, yaşadıkları çevreden dışlanarak yalnızlaştırılırlar.
Evet, 12 Eylül öncesi hızla yükselen sendikal mücadelenin bilinçlendirdiği ve hak aramaya yönlendirildiği işçi sınıfı, 12 Eylül sonrasında işverenlerin işçiye ekmek veren hayır severler, işyerlerinin ise çalışanların ekmek kapısı olduğu yönünde güçlü bir propaganda ile mücadeleden koparıldı. Bir araya geldiklerinde ihanetle suçlandılar.
“Emek En Yüce Değerdir!” sloganını yılardır emek mücadelesi veren kişi ve örgütlerden alanlarda duyarız. Bu sloganı sadece emek mücadelesi verenlerden değil, sol, sosyalist partilerin tüzük ve programlarında görür, sözlü söylemlerinde de duyarız. İlginç olan ise; bu sloganı emeğiyle yaşayan sınıf ve katmanların oyuna ihtiyaç duyan sağ partilerinde kullanmalarıdır. Kuşku yok ki iktidarlarında devlet olanaklarını küçük bir azınlık için kullanan ve değişik isimler altında onlara aktaran iktidarlar bu sloganı kullanmakta samimi değiller.
İlginçtir 22 yıldır bu ülkeyi yöneten AKP iktidarı ve başında bulunan partili Cumhurbaşkanı Erdoğan, zaman zaman bu sloganı İslam Peygamberi Hz. Muhammed’in “Çalışanın emeğinin karşılığını teri kurumadan verin” sözü ile güçlendirerek kullansalar da, 22 yıllık iktidarlarında çalışanlar sürekli kaybettiler. Bir başka deyişle 22 yıldır, bu ülkede tek başına söz sahibi olan iktidar ile onun liderinin söyledikleri ülkenin gerçekliği ile örtüşmüyor. Zira bu ülkede çalışanların emeklerinin karşılığı hiçbir zaman yeterince ve zamanında ödenmez. Buna itiraz eden ve hakkını arayan çalışanlar ise işverenlerin, çalışanlara ekmek veren hayırseverler, işyerlerinin ise ekmek kapısı olduğu söylemleri ile karşı karşıya kalarak baskıyla susturuluyorlar.
Elbette bu propaganda sadece işverenler için değil, 85 milyonluk ülkenin yerel ve merkezi yönetim kademelerine seçilmiş yöneticiler için de yürütülmektedir. Nitekim seçilenlerin, yurttaşların verdikleri vergilerin toplandığı merkezi veya yerel bütçelerden yaptıkları hizmetler ile kamuda istihdam sağlamaları lütuf olarak algılatılması yönünde sürekli propaganda yürütülmektedir. Bu yöntemle toplumun kendisini o an için yönetimde bulunan merkezi veya yerel yönetime mecbur hissetmesi sağlanmaya çalışılıyor.
Halbuki yerel veya genel yönetim kademelerine aday olarak, topluma sundukları programları ve vaatleri toplum nezdinde kabul edilerek talip oldukları makama seçilen hiçbir seçilmiş, o makamın sahibi değil yurttaşların seçtikleri çalışanıdır. Seçildikleri makamlarda yaptıkları her hizmeti de yurttaşın vergileri ile yapmaktalar. Dolayısıyla, yaptıklarını kendi lütufları olarak sahiplenmeleri ve siyasi rant devşirme aracı olarak kullanmaya çalışmaları kabul edilecek bir durum değildir.
Kuşkusuz seçilenlerin yaptıkları işlerin toplumun geneline sağladığı yarar ile bunu yapma yöntemi önemlidir. Zira yerel veya genel iktidar, iş yaptırmayı küçük bir azınlığa kaynak aktarma aracı olarak kullandığında, toplum daha yüksek bedel ödemektedir. Yine toplumun mağdur kesimlerini koruyan sosyal yardımlar, ivedi ihtiyaçlar için sağlanan ayni ve nakti yardımlar, eğitim, sağlık ve sosyal güvenlik gibi temel hizmetlerin devlet tarafından ücretsiz veya ücretli verilmesi ülkeyi yönetenlerin tercihlerini ortaya koyan uygulamalardır. Tüm bunları gözetmeyen ve yurttaşlardan toplanan kaynağı ihale, teşvik, vergi bağışı gibi uygulamalarla sermayeye aktaran iktidarların bu kaynakların cüzi bir kısmı ile yaptıkları yardımları lütuf olarak algılatmaları, kamunun olanaklarını siyasi rant için kullanmalarından başka bir şey değildir.
Tüm bu nedenlerle, gerek özelde gerekse kamunun genel ve yerel birimlerinde üretim ve hizmetlerin devamı için personel istihdam edilmesi, emeği karşılığında ücret ödenmesi, çalışanın istihdam edildiği birimin başında bulunan işverenin veya seçilmiş siyasetçinin lütfu değil, çalışanın emeğinin karşılığıdır. Buradan çıkarılması gereken sonuç; işveren veya siyasetçi çalışana ekmek veren değil, çalışan sarf ettiği emeği ile aldığı ücretin karşılığının çok daha fazlasını onlara kazandırandır. O zaman kim kime ekmek veriyor?
